اجاره بنا‌های تاریخی ایران

بررسی و تحلیل کارشناسی بیانات وزیر مبنی بر اجاره بنا‌های تاریخی ایران

عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی طی ماه‏های گذشته در رویدادهای مختلف بیان نموده است، برنامه داریم که برخی از بنا‌های تاریخی که نیاز به مرمت دارند، با یک فرایند قانونی در اختیار متقاضیان قرار گیرد و مرمت شود، آنها سرمایه گذاری می‌کنند و قرارداد اجاره با ما می‌بندند.

در نشست تخصصی تحلیلی پیرامون این موضوع که در اندیشکده پیشرفت گردشگری ایران با همکاری واحد گردشگری مصاف شکل گرفت، متخصصان این حوزه به گفتگو و هم‌اندیشی پرداختند.

داورخواه، کارشناس ارشد برنامه ریزی گردشگری بیان می‌کند بناهای تاریخی و ساختمان‌های به جا مانده از گذشتگان هر قوم و ملتی هویت آن ملت را به همراه دارند که جزئی از میراث فرهنگی نیاکان آنهاست. امروزه با جهانی شدن ارتباطات فرهنگی، مردم دنیا بیش از پیش تمایل به نشان دادن هویت‌های ملی و مناسک فرهنگی خود دارند تا روحی دوباره به قوه اصالت خود بدهند. ابنیه تاریخی هر کشور میراث فرهنگی آن کشور تلقی می‌شود حتی اگر ثبت ملی یا بین‌المللی نشود و یا از آن برای کاربری‌های گردشگری، فرهنگی یا علمی استفاده نشود. با این تفاوت که اگر به آنها رسیدگی نشود جز خانه‌هایی متروکه از آنها باقی نخواهد ماند که هویتی با خود همراه دارند اما کاربری ندارند.

یاوری، دکترای مدیریت گردشگری بیان می‌کند به طریقی باید از این بناها استفاده شود که نه تنها هویت آنها از بین نرود و بلکه موجب تقویت آن شود و باعث معرفی شدن تاریخ و تاثیر آن بر بشریت شود. جاذبه‌های گردشگری به دو دسته انسان ساخت و طبیعی تقسیم می‌شود. بحث حاضر در مورد جاذبه‌های انسان ساخت نظیر بناهای تاریخی است.  جاذبه گردشگری پدیده ای است که با انواع مختلف خود، از مراکز جلب مسافران به‌حساب می‌آید و پیامدهای فرهنگی و اقتصادی ویژه و قابل‌توجهی را به‌ همراه دارد. زمانیکه یک بنای تاریخی در فهرست جاذبه‌ها قرار می‌گیرد باید برنامه‌ای برای بهره برداری اقتصادی از  آن وجود داشته باشد تا به مقصد گردشگری تبدیل شود مانند خانه موزه‌ها، باغ‌های تاریخی، جشن یا مراسمات ملی و دینی و… اما اگر کاربری گردشگری یا زیرساختی نداشته باشد و تبدیل به جاذبه گردشگری نشده باشد، آن را جزء منابع گردشگری به شمار می‌آوریم. یعنی قابل استفاده هست اما هنوز به مرحله بهره برداری اقتصادی و فرهنگی نرسیده است.

در بحث ابنیه تاریخی،  باید ابنیه از منبع به جاذبه و یا مقصد گردشگری تبدیل شود که در این حوزه چند اصل دارای اهمیت بسیار است. داشتن برنامه‌ای جامع برای ارائه خدمات گردشگری در آن مکان، حضور ارگان‌های نظارتی و تامین امینت برای آنجا، ترتیب برنامه زمانی، پرسنلی و مالی، فراهم ساختن زیرساخت‌ها به بهترین شکل نظیر مسیرهای مراجعه به مقصد، و مهمترین اصل مرمت و احیا و بازسازی بنا از اصول ایجاد یک جاذبه یا مقصد گردشگری است. در واقع نقطه عطف در تبدیل منبع به جاذبه یا مقصد، مرمت و بازسازی است.

محمدی، کارشناس ارشد معماری بیان می‌کند مرمت و بازسازی باید زیرنظر متخصصان آگاه قرار گیرد که دلسوز برای فرهنگ و هویت مردم ایران و میراث فرهنگی این سرزمین باشد. دولتی باشد، خصوصی، داوطلبانه یا … مهم نیست، مهم این است که مرکز یا موسسه‌ای باشد که  مسلط به دانش احیا و مرمت باشد و نشان دادن هویت و فرهنگ مردم و میراث فرهنگی کشور برایش در الویت باشد، نه اینکه فقط به کم کردن هزینه و افزایش سود بپردازد. حال اینکه بازسازی و مرمت این بناها به چه کسانی و ارگان‌هایی سپرده شود و سازمان نظارت بر احیای آنها چه و کجا باشد اهمیت بسیار زیاد پیدا می‌کند که در انتخاب آنها باید بسیار دقت نظر به خرج داد تا علاوه بر حفظ میراث فرهنگی و هویت ملی، به کسب درآمد از این طریق و رشد و توسعه  آن پرداخت و در این جهت کوشید.

معاون اجرایی اندیشکده پیشرفت گردشگری، دکترای مدیریت بازرگانی در این خصوص بیان می‌کند “صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی” موظف است بر اساس وظایف قانونی خود، نسبت به مرمت و احیای ابنیه‌ تاریخی که به دلیل گذشت زمان، بسیاری از آنها دچار آسیب شده اند اقدام کند و برای نسل حاضر و آینده در حفظ و نگهداری آنها بکوشد.  شیوه اجاره ابنیه تاریخی روش درستی در جلب مشارکت مردمی و سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی نیست، چرا که تملک این بناها توسط اشخاص در قالب قرارداد اجاره، با ضوابط و اصول میراثی و حفظ هویت تاریخی، مرمت و یا تعریف کاربری متناسب با شأن بناها مقایر است و صد البته منطبق با مسیری که تاکنون طی شده، نظارت‌های فنی مستمر تا مرحله بهره‌برداری دچار مشکل خواهد شد. لذا نباید به هیچ وجه واگذاری موقت یا اجاره این ابنیه ها مطرح شود.

در پایان این نشست، مدیر واحد گردشگری موسسه مصاف بیان می‌کند بسیاری از ابنیه تاریخی ما در حال از بین رفتن هستند و اعتبار کافی  برای مرمت آن‌ها در کشور وجود ندارد. بعد از مرمت هم مسئله نگهداری و مدیریت آن‌ها پیش می‌آید که بحث مفصلی است. مردم باید در این زمینه مشارکت کنند و بخش خصوصی می‌تواند در این زمینه کمک کند تا طبق مزایده، این ابنیه به افرادی با مدت مشخص اجاره داده شود تا آنها را مرمت و نگهداری کنند و در حوزه‌هایی که به گردشگری کشور کمک می‌کنند، کاربری خوبی برایشان در نظر بگیرند. اما نگرانی ما از این جهت است که نظارت بر این امر با معاونت میراث فرهنگی وزارت گردشگری است که توان ظرفیت اجرایی این نظارت را با این حجم گسترده را ندارد و طرح اجاره ابنیه تاریخی نه تنها موجب مرمت و حفظ بناهای تاریخی نمی‌شود بلکه موجب مرمت غیر اصولی و از بین رفتن هویت بناها و آسیب بیشتر به آنها می‌شود.