دکتر پگاه یاوری‌فر معاون پژوهشی اندیشکده پیشرفت گردشگری ایران
بدون تردید گردشگری یکی از پدیده های اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی بوده که به صورت پدیده ای فراگیر و جهانی درآمده است. در چند دهه گذشته، گردشگری همواره رو به رشد و در حال متنوع شدن و یکی از بزرگ ترین بخش های اقتصادی جهان بوده است.
یکی از گونه های کردشگری،کردشکری اسلامی است یا گردشگری با رویکرد اسلامی است.
جالب توجه است که اساس ترویج و معرفی اسلام بر پایه گردشگری و سفر بوده. وقتی که به تاریخ رجوع میکنیم میبینیم اسلام برای ترویج و‌تبلیغ خودش از طریق “ مقصد گردشگری” که در آن زمان شهر مکه که محل پر تردد و شهری تجاری بوده شروع به ترویج اسلام و تربیت انسان ها اقدام شده.چون این محور پر رنگ‌تر از دیگر محورها است.
دین از طریق نظم و قوانین مکانی،رفتاری توانسته زندگی انسانها رو شکل دهد و آنها رو تربیت و رشد دهد.دقیقا برنامه ای که در همان ابتدای شکل گیری سفر رخ میدهد. افراد برای رسیدن به مقصد و به انجام رساندن هدفهاشون از سفر لازم هست که احساس مسولیت،دارای برنامه منظم،وقت شناس،تابع لیدر گروه و … باشد که بتواند از آن سفر لذت ببرد یا دستآوردی مناسب داشته باشد.
در همین زمینه وقتی به قصه ها و حکایتهای قرآنی رجوع میکنیم میبینیم از طریق محدودیتهای مکانی یا رفتاری به رشد و تعالی رسیدن.
» محدودیت مکانی:
داستان حضرت یونس: زندگی در دل نهنگ
داستان حضرت یوسف: افتادن در چاه و اسیر بودن در زندان
داستان حضرت موسی: سرگردان بودن در بیابان و یا رد شدن از رود نیل
»محدودیتهای رفتاری:
سفر حضرت خصر و موسی: نباید سوالی بپرسد و حرفی بزند(قانون سفر)
سفر حضرت ابراهیم و همسرش هاجر : آمدن به مکه و زندگی در جای بی آب و علف (اعتماد کامل به همسر یا رهبر)
در تمامی این موارد همگی با تبعیت از لیدر یا رهبر،اخترام به قانون های سفر و داشتن حس مسولیت پذیری هرکدام به تربیت و رشد انسانی رسیدن که بازتاب این موضوع رو‌میشه در همین تورها و سفرهای خودمون ببینیم که اکر گروه از قوانین رفتاری،محیطی،وقت شناس بودن،نظم و … تبعیت کنند به هدف خودشون از آن سفر میشوند(سفر طبیعت گردی :رسیدن به قله،سفر مذهبی:درست انجام دادن مناسک حج و …)
حال اشاره کنیم به گردشکری اسلامی که از دو منظر قابل بررسی است و‌خصو‌صیاتی دارد :
الف◦ خصوصیات مقصد گردشگری
۱- ایجاد وحدت و الفت
۲- امنیت داشتن
۳- عدم جریانهای منفی ساز و اثرات مخرب بعد از سفر
۴- معماری گردشکری اسلامی
۵- سود آوری
ب◦ خصوصبات سفر
۱- الفت داشتن:
تعریف»»
ارتباط بین افراد گروه که بر پایه ی مهربانی،دوستی و نزدیکی باشد که در نهایت وحدت قلبی و اتحاد را ایجاد میکند.
نکته مهمی که وجود دارد تفاوت الفت و مهمان نوازیست که بر پایه پول و منفعت شکل میگیرد.مهمان نوازی به خاطر پولی که میگیرند خدمتت میکنند ولی در الفت قبل از اینکه پولی گرفته شود ارتباط برقرار میشود و احساس و حال و هوای بهتری ایجاد شده همانند خانه ی خود و راحت بودن بدون بحث‌مالی مانند سفر اربعین حسینی که تمامی ساکنان عراق در طی مسیر بدون داشتن وظیفه و گرفتن وجه نقدی با زائران ارتباط گرم و صمیمانه ای برقرار میکنند و از آنها پذیرایی میکنند و بهترین خدمتی که میتوانند را ارائه میدهند که با شنیدن تجربیات و خاطرات اکثر زائزان متوجه میشوید گویی در خانه خودشان و کشور و خاک خودشان بودند فارغ از زبان و نژاد و رنگ پوست و …. و همگی احساس الفت و دوستی و در نهایت وحدت و‌هدف واحد را ایجاد میکند.
۲-امنیت داشتن:
مقصد گردشگری اسلامی مانند مابقی مقاصد باید شرایط امنیت جان و‌مال مسافر را داشته باشد تا شاهد افزایش ورود گردشگر باشیم، جالب اینجاست که مقاصد کردشگری اسلامی خودشان با داشتن چنین خصوصیاتی و قوانین الهی پرچم دار این موضوع هستند.مانند شهر مکه و‌مناسک حج (قوانین احرام :حتی حشرات و گیاهان نیز در امان هستند، حتی بحث گردشگری پایدار و محیط زیست را نیز در نظر گرفته که به محیط زیست اطراف و‌جامعه محلی آسیبی نرسد.)
۳-عدم اثرات مخرب و جریانهای منفی بعد از سفر
مناسفانه امروزه گردشکری و سفر از مفهوم و واقعیت اصلی خود دور شده و‌بر پایه و اساس هزینه(گردشکری صهیونیستی) است،که آثار مخربی دارد.ازجمله پوچی و‌احساس یاس بعد از بازگشت سفر اشاره داشت که کلی هزینه صرف شده و در نهایت همان زندگی،همان حال و هوا و حسی زودگذر بوده و هیچ دست آورد یا رشد و تعالی نداشتن و حتی اگر دقت شود گاهی به علت تطبیق پیدا نکردن با مکان قدیم و زندکی قبلی، بعد از سفر حتی خودکشی هم میکنند یا اینکه با چنین هزینه های سفر مجدد و تکرار آن رخ نمی دهد.
قابلیتی که سفرها و کردشکری اسلامی داراهستند مقابله با چنین پیامدهای منفی است،
> سفرهایی ساده و بدور از تجملات و هزینه تراشی و دور بودن از تفکر«جیب مسافر را خالی باید کرد» که به خودی خود باعث تکرار سفر و حتی ترویج آن به دیگران است که این حال خوش را دوستان دیگر نیز تجربه کنند
> برای تطبیق پیدا کردن فرد با محیط قبلی و شخصیت شکل کرفته جدید توصیه شده به دیدار مسافر بروید که با بازگویی از خاطرات و‌تجربیات مجدد بتواند شخصیت جدید خود را با مکان فعلی همراه با آموزه های جدید پیدا کند و اخت بگیرد(بازدید از مسافران و زائران خانه خدا و حجاح)
> با داشتن سوغاتی که شامل مادی و حال معنوی شان میشود دستاوردی مفید از سفر دارند و شخصیت شکل گرفته با تربیت جدید و طی کردن مسیر رشد و تعالی محال است حس یاس و ناامیدی و از دست رفتن پس انداز یا پوچی داشته باشد و حتی انگیزه برای زندگی سالم و مثبت در او ایجاد میشود.
۴-معماری اسلامی
اساس سفر ایجاد نظم ذهنی و بصری برای مسافر است که با دیدن المان ها و نمادها یادآور خاطرات مقصد کردشگری باشد.
متاسفانه معماری ایران فاقد چنین موردی است و بسیار ناراحت کننده است که هرچه که در ذهن مخاطب و مسافر مانده همگی معماری های گذشته است و‌رخ داد و بنای جدیدی که معرف معماری اسلامی ایرانی باشد وجود ندارد.
۵-سودآوری
هر زمان که مسافر به مقصد و سفر اعتماد داشته باشد که به آن به دید پول و سود یک طرفه نگاه نمیشود و برای خودش هم سود دارد قطعا موجب رضایت و خرسندی میشود که این خاطره ی خوش باعث تکرار شدن سفر میشود.